Zehirli Ok

Hidayet ve hidayete erişme mefhumları İslam'a özgü olduğundan ve diğer dinleri küçümseme anlamı da içerebileceğinden bu yazıda daha objektif olduğu düşünülen "din değiştirme" kavramı kullanılacaktır. Din değiştirme, kişinin önceki inançlarından farklı bir dini inancı benimsemesi ve içselleştirmesi süreci olarak tanımlanabilir. Bazı kültürlerde, mesela Yahudilikte, din değiştirme aynı zamanda bir başka etnik gruba katılmayı da ifade edebilir. Din değiştirme aslında "inanç özgürlüğü"nün bir parçasıdır ve bireyler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin 18. maddesinde de belirtildiğine göre diledikleri kadar sayıda dinlerini değiştirebilir ve hatta dini bütün olarak reddedebilirler. Yine benzer şekilde, bireyler herhangi bir din veya inancı kabul etmeye zorlanamazlar. Ancak dinlerin bu sürece bakışları biraz farklıdır.

Semavi dinlerin içinde din değiştirmeye karşı en soğuk olanı Yahudiliktir. Başka bir dine mensup iken Yahudi olmaya karar veren bir kişi, bazı adetlere göre en azından üç kere isteğinde samimi olup olmadığının anlaşılması için reddedilir. Kişi, daha sonra Yahudiliğin temel inanç esaslarından olan 613 maddelik emirleri öğrenip uygulama, sünnet olma ve mikvah denilen süreçte küçük bir havuza girerek önceki inançlarından sembolik olarak kurtulmayı ve yeni bir Yahudi ismi almayı kabul etmelidir. Tarihte özellikle Ferisi Yahudileri Roma ve Grek dönemlerinde başka dinlerden insanları Yahudiliğe çekmek için zorlu uğraşlar vermişler ve Hazarlar, Yemen'deki bir kısım Araplar ile Habeşlilerden bazılarını dinlerini değiştirmeye ikna etmişlerdir. Günümüzde de Amerika Birleşik Devletleri, İsrail ve Avrupa'da sayıları çok olmasa da bazı kişiler Yahudi olmaya çalışmaktadır. Ama bazı gelenekçi Yahudilerin sadece Yahudi annelerin çocuklarını Yahudi saymalarına rağmen reformcu ve yenilikçiler Yahudi babaların çocuklarının da -Yahudi olarak büyütülmeleri şartıyla- Yahudi olduğunu iddia etmektedirler. Yahudi ilahiyatçılarının diğer dinlerden insanların bu dine girmelerine pek hoş bakmamalarının altında Yahudi milletinin Tanrı ile özel bir ilişkiye sahip olduğu ve bu sebeple de onların "seçilmiş" bir grup oldukları inancı yatmaktadır. Seçilmiş olmak demek, bazı özel emirlere muhatap olmak anlamına gelir ki, diğer insanların bu emirlere uymaları şart değildir. Endülüs'ün Yahudi alimlerinden İbn Meymun İslam'ın inanç esaslarının temelde yanlış olduğunu iddia etmesine rağmen Yahudi olmayanların İslam'ın emirlerini yerine getirmekle günah işlemiş olacaklarını da kabul etmemektedir. Dolayısıyla, İslam'daki "ehl-i kitap" anlayışına benzer şekilde Yahudilikte İslam ve Hıristiyanlık, şirk ve müşriklikten ayrı tutulmuştur. Ama Hıristiyanlığın evrensellik iddiası onun Yahudilikten ayrılmasına sebep olmuş. Bu yüzden Yahudiliğe girmek o grubu benimsemek anlamına gelirken, Hıristiyan olmak yeni bir inanca sahip olma ve bunu ilan etme manası taşımaktadır. Elbette Yahudiliğe geçmek bir şekilde dini inanç değiştirme ve bazı Hıristiyan Kiliseleri'ne girmeyi kabul etme, aynı zamanda o gruba dahil olma anlamına gelir; ama Hıristiyanlığı seçen bireyin kendisidir ve büyük bir aile modelinde olduğu gibi Kilise tarafından kabul edilmektedir.

Hıristiyan olmayanlara bu dini anlatıp onları ikna etmek her Hıristiyan için İncil'de verilmiş bir emir gibidir ve tarih boyunca misyonerlik çabalarının temelidir. Hıristiyanlar başkalarını ikna etmek için uğraşı verebilirler, ama din değiştirme tamamen Tanrı'nın o kişiye verdiği bir lütuftur. Hıristiyanlığın ilk dönemlerinde bu dine girenlerin hemen hemen tamamı Yahudilerdi; zira Romalılar henüz pagan dinlerinden vazgeçmemişlerdi. Belki bunun tek istisnası olarak, o zamanki Roma valisinin eşi Hıristiyanlığa yakın bir duruş sergilemekteydi. Hıristiyanlığa geçişi simgeleyen belki de en önemli sembol Yahudiliktekine benzer bir şekilde kişinin vaftiz töreninde suyla yıkanmasıdır.

Hıristiyanlık gibi diğer dinlerden taraftar kazanmak isteyen başka bir din de İslam'dır. Bir dine geçişin belki de en basit ve kolay yolu İslam'daki Kelime-i Tevhid ve Hz. Muhammed'in (sav) Allah'ın kulu ve elçisi olduğuna şahadet etmektir.

Dünyadaki dinlerin büyük bir kısmı başka dinlerden kendilerine gelecek olanları kabul ettikleri halde, bazı etnik dinler diyebileceğimiz inanç ve kültürler, bu tür geçişlere sıcak bakmadıkları gibi, tam tersine, bu geçişleri reddedebilmektedirler. Bu ve benzeri kaygılar daha çok kendi dinlerinin ve gruplarının saflığının bozulacağı inancından kaynaklanmaktadır. Mesela, Yezidi olabilmek için ancak Yezidi bir ailede doğmak gereklidir; benzer şekilde, Dürziler ve Zerdüştler de kendilerine katılmaya şiddetle karşı çıkmaktadır. Ama bunun yanında taraftarlarının tamamının başka dinlerden geldiği, özellikle "Yeni Dini Hareketler" diyebileceğimiz gruplar da mevcuttur.

Hidayet kavramının "doğru yolu aramak veya girmek" anlamına geldiği ve İslam'da diğer dinlerden vazgeçilerek hakikati bulma anlamında kullanılmasından yola çıkarak bir süreç olduğunu kabul edersek, bireyin din değiştirmesinin çoğu zaman aniden olmadığı ve uzun araştırmalara dayandığını da belirtmemiz gerekecektir. Bu araştırma süreci, eskiden çoğunlukla yazılı metinlere ve girilmek istenilen dinin mensupları ve yetkilileriyle yapılan mülahazalara dayanırken, artık günümüzde bilgiye ulaşmanın çeşitliliğiyle birlikte din değiştirme süreci de teknolojinin ulaştığı seviye ile orantılı olarak farklı kaynaklara dayanmaktadır.

Teknolojinin bugün geldiği noktayı belki birkaç sene öncesine kadar hayal bile edebilmek olası değildi. Ama bilgiye ulaşma alanındaki internet, e-posta, sesli ve video konferans imkânları ile Power-Point gibi multimedya sunuş programlarının yanı sıra makale ve kitaplara ulaşım imkânı sunan veri tabanları sayesinde, eğitim ve öğretimin şekli gelenekten oldukça farklılaşmış ve medya kültürü diyebileceğimiz yepyeni bir süreç başlamıştır. Fakat insanoğlunun teknolojiyi dünyayı değiştirmek için kullandığı esnada, belki de farkında olmadan kendisi de değişmektedir. Herhangi bir zaman diliminde ve yerde insan gruplarının yapmış olduğu aktiviteleri ve üretimleri kültür olarak tanımlarsak; bugün dünyada internetin oldukça popüler olması ve öğrenim, öğretim ve yaşam tarzlarını belirlemesinden ötürü de içinde bulunduğumuz dönemi internet kültürünün hâkim olduğu bir dönem olarak adlandırabiliriz. Zira internet siyasi, dil ve din sınırlarını kolayca aşarak modern insanın hayatında önemli bir rol oynamaktadır. Fakat burada üzerinde durulması gereken bir başka husus da bilgi teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte bilginin de artık manipule edilebilir ve programlanabilir, hatta İslam'daki görüşün aksine sahip olunabilir bir meta haline gelmekte olduğudur. Bir başka deyişle bilgi, tarih boyunca hiçbir zaman olmadığı bir biçimde, satın alınabilen bir ürün haline gelmiştir. Ama vahşi kapitalizmin egemen olduğu bu dönemde bile din ile ilgili bilgiler hâlâ maddi kaygılar olmaksızın el değiştirebilmekte, ama bu durum da yine karşılıksız olduğu anlamına gelmemektedir. İşte bu sebeple, dine dair siteler, daha çok kaybedecek pek bir şeyi olmayan ve fakat önemli kazançlar elde edebilecek olan ve nispeten küçük gruplar tarafından hayata geçirilmektedir.

Din ile internet arasındaki ilişki öteden beri sosyal bilimcilerin ilgisini çekmiştir; ama bugüne kadar yapılan araştırmalarda, öncelik, sanal âlemde kimlik oluşumu ve sanal gruplar/cemaatler ile bunların mevcut modern, daha doğrusu post-modern dünyadaki yerlerine verilmiştir. Halbuki her geçen gün kullanımı artan bu yeni medya/iletişim aracı, din alanında, dini otorite, dini çatışma ve dini tecrübe gibi meselelerin yanı sıra başka dinden olanları çekme amacı da taşımaktadır. Ayrıca, internet teknolojisi sayesinde daha önce ulaşılamayan ve "uzak" oldukları düşünülen bölgelere rahatça ulaşılabilmesiyle de dünya genelinde daha çoğulcu bir görüşün yayılması ve diğer dinler hakkında daha fazla bilgi edinilmesi gündeme gelmiştir. İnternete ulaşımı olan bir kişi ister Riyad, ister Rio de Janeiro veya Roma'da olsun on-line olarak Kur'an veya İncil tercümelerine rahatça erişebilmektedir. Dolayısıyla artık bazı dünya dinlerinin belirli coğrafyalarla sınırlı kalması da artık mümkün değildir. Bu nedenle İslam için artık bir Orta Doğu dini tanımlaması da geçerliliğini yitirmek üzeredir. İnsanlar dünyanın neresinde olurlarsa olsunlar rahatça bir başka dine geçebilme özgürlüğü elde etmiş durumdadırlar. Küreselleşmeden en çok yakınan üçüncü dünya ülkeleri de ayrıca şunun farkına varmalıdırlar ki, küreselleşme aynı zamanda Batılı ülkeleri de etkilemektedir ve başka cemaatlere mensup grupların çoğulcu dünya görüşü, daha önceleri "Hıristiyan" olarak kabul edilen ülkelerde de hızla artmaktadır. Özellikle Budizm ve Hinduizm gibi spritüel ve maneviyata daha fazla önem veren dini inançlar, bu ülkelerde oldukça rağbet görmektedir. İslam'ın daha çok tasavvufi görüşlerle yayılmasının altında da Batı insanının manevi değerlerden hızla uzaklaşması yatmaktadır. Bu sebeple internet üzerinden herhangi bir dinin propagandası yapılacaksa, öncelik, çoğunlukla manevi ve tasavvuf yönlerine verilmektedir.

Artık internette gezinirken "Google'a bakmadan aptalca sorular sorma" adıyla bir siteyle karşılaşılabildiğine göre, insanlar her türlü bilgi ihtiyaçlarını internetten giderebilmektedirler. Teknolojinin bu şekilde ilerlemesiyle birlikte artık mahrem hayatın hemen hemen her noktasına tecavüz edilmektedir. Bununla birlikte sanal âlem, sadece kapitalizm ve onun yan ürünleri için değil, aynı zamanda din propagandası için de kullanılmaya çoktan başlanmıştır. Google arama motorunda hidayet anlamına gelen "conversion" kelimesi arandığında milyonlarca sitenin bulunması şunun göstergesidir; artık internet üzerinden sadece muhtevada gizli olarak din, fikir ve inanç propagandası veya spesifik bir din hakkında bilgilendirme yapılmamakta, aynı zamanda "hidayet" süreci ve karşılaşılabilecek meseleler üzerinde de durulmaktadır.

İnternet üzerinden yapılan dini propaganda veya başka dinlerden olan insanları kendi dinlerine çekebilmek için düzenlenmiş web sayfalarından en basit olanlarına bile bakılacak olursa, temel amacın din değiştirmeye yönelik olduğu gayet açık bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Mesela, amatör bir web sitesinde ziyaretçilere doğrudan Hıristiyanlığa geçmeleri basit bir dua vasıtasıyla telkin edilmektedir. Arama motorlarında "The Sinner's Prayer" (Günahkârın Duası) cümlesi arandığında en azından altı bin sitenin adresine ulaşılabilmektedir. Ziyaretçilerden sitede yayınlanan duayı1 tekrar etmeleri istenmekte ve bu sayede onların "kurtuluş"a ereceği öğütlenmektedir. İnternet ortamının belki de en önemli faydası bu noktada ortaya çıkmakta ve herhangi bir kilisede veya gerçek hayatta ancak belirli bir zaman diliminde yapılabilecek bir davet, on-line olarak zaman ve mekân mefhumunun sınırlandırmalarından kurtarmakta ve her isteyen kişiye istediği anda ulaşabilme imkânı tanımaktadır. Bu sayede ziyaretçinin ilk seferde olmasa bile, sonraki ziyaretlerinde ikna olabileceği de gözden kaçırılmamalıdır. Ayrıca, duanın web sitelerindeki yayınlanmış hali günlük dilde olduğundan herkese hitap edebilmekte ve okuyanı kişisel ve duygusal olarak etkileyebilmektedir. Sitelerde sadece duanın metni değil, aynı zamanda onun hangi şartlarda ve nasıl okunması gerektiğine dair bilgiler de mevcuttur. Dua metninin okuyanda suçluluk duygusu uyandırması; İncil'de yer alan, herkesin günahkâr doğduğu ve günah işlemeye devam ettiği gibi ayetlerle desteklenmektedir. Duanın site ziyaretçisi tarafından kilise veya bir din adamı nezaretinde değil de özel ve kişisel bir mekânda okunması sağlandıktan sonra bazı tavsiyelerde de bulunulmaktadır. Mesela amatörce hazırlanmış sitelerden birisinde (http://www.sinner-prayer.com ) duadan sonra yapılması gerekenler şöyle sıralanmaktadır:

» Mesih tarafından emredildiği şekilde vaftiz olun.

» Bir arkadaş, tanıdık veya dostunuza Mesih'e olan yeni inancınızdan bahsedin.

» Her gün Tanrı ile vakit geçirin. Bunun uzun olması gerekmez. Sadece O'na her gün dua etme ve O'nun kitabını okuma alışkanlığı edinin. Tanrı'dan inancınızı ve İncil'i anlamanızı artırmasını isteyin.

» İsa'nın diğer takipçileriyle dostluklar kurun. Sorularınıza cevap verebilecek ve sizi destekleyecek bir arkadaş grubu oluşturun.

» Tanrı'ya ibadet edebileceğiniz ve evinize yakın bir kilise bulun.

Bu sitelerde de hidayet veya din değiştirmenin çoğu zaman uzun bir süreç olduğu gerçeğinden hareketle, kişinin özel bir ortamda duygulanarak yeni bir inanca geçmesi yeterli bulunmamakta ve ondan bu inancını koruyabileceği bir ortam meydana getirmesi istenmektedir. Hatta yukarıda bahsedilen sitenin sonunda ziyaretçilere "bugün İsa'nın takipçisi olup olmadıkları" sorularak istatistik bile tutulmakta ve sadece siteyi ziyaret ederek din değiştirmenin mümkün olabileceği vurgusu yapılmaktadır.

İnternet ortamında sadece Hıristiyanlık değil, aynı zamanda beklenilenin aksine Yahudilik için de dine davet siteleri mevcuttur. Bu sitelerde de ziyaretçilerden Yahudiliğin temel esaslarını öğrenmeleri ve gündelik hayatlarında içselleştirmeleri istenmektedir. Mesela, bu çeşit sitelerden birisinin adı gayet açık bir biçimde "Conversion to Judaism Home Page" (Yahudiliğe Geçiş Ana Sayfası; http://convert.org/index.html) belirtilerek bu dine geçmeyi arzu edenlerin yapması gerekenler on beş madde halinde sıralanmaktadır. Bunlardan bazıları dine geçiş süreciyle doğrudan alakalıdır. (Mesela, on-line bir hahamın nasıl bulunacağı, Yahudiliğe geçiş için bir rehber ve geçiş süreci hakkında bilgiler…) Diğerlerinde de, kişinin bu dini nasıl benimsemesi ve başkalarına nasıl anlatması gerektiği, hatta ebeveynlerin Yahudiliği seçen çocuklarına karşı nasıl bir davranış ve tutum göstermeleri gerektiğine kadar bilgiler verilmektedir. Bunlara ilaveten alt sayfalarından birisinde, Yahudiliğe geçen birisinin nasıl başkalarını bu dine davet edebileceğine ve çevresinde nasıl cemaatler kurabileceğine kadar yardımcı olunmaktadır.

Yukarıda bahsedilen bu iki örnekten yola çıkılarak, medya çağında yaşadığımız bu dönemde din değiştirmenin eskiye nazaran daha çabuk ve sık olacağı öngörüsüne ulaşılabilir. Özellikle internet ve diğer multimedya araçlarının yoğunlukla kullanılması din değiştirme sürecini hızlandırabilmektedir. Soruların tartışılabildiği ve yeni seçilen din ve inançta başkalarından destek alınabildiği e-posta yoluyla sanal da olsa bir takım cemaatler oluşturulmasına imkân sağlanmaktadır.

Öz

Din değiştirme İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'ne göre temel insan özgürlüklerinden birisidir ve tarih boyunca farklı şekillerde tezahür etmiştir. Ancak bilgi çağıyla birlikte din değiştirme süreci yeni bir boyut kazanmıştır. Medya teknolojisinin gelişmesiyle özellikle internet ortamında din ile ilgili sitelerin sayısı giderek artmış ve önceleri sadece belirli bir din veya dünya görüşü hakkında sayfalar yayınlanırken artık insanları doğrudan din değiştirmeye davet eden siteler de açılmıştır. Bu makalede din değiştirmeyi teşvik eden sitelerden birisi Hıristiyanlık (Sinner's Prayer) ve diğeri Yahudilik (Conversion to Judaism Home Page) ile ilgili iki site üzerinde kısaca durulmuştur.

Ali Murat YEL

Yrd. Doç. Dr., Fatih Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü.