Zehirli Ok

Türk Ceza Kanunu’nun Türkiye Büyük Millet Meclisinde ele alındığı şu günlerde televizyon kanallarının pek çoğu, zina’nın tanımı ve kapsamını tartışmakta ve arada ağız birliği yapmışçasına Arapça kökenli zina kelimesinin ilk hecesini uzun telâffuz etmektedirler. Örnek olarak CNN televizyonun Editör adlı haber programına naklen katılan muhabir, zina kelimesini birkaç kez kullandı ve her defasında zina kelimesinin ilk hecesini uzatarak söyledi (27.8.2004, saat: 19.15).

TGRT’nin haber programında Jülide Ateş, zina kelimesini doğru söylerken, ekranda görünmeyen, geri plandaki spiker ise aynı kelimenin ilk hecesini birkaç kez uzun telâffuz etti. Zina sözünün ilk hecesinin öteki radyo ve televizyonlarda da sık sık uzun söylendiğine tanık oldum. Oysa bu kelimenin ilk hecesi değil son hecesi uzundur. Son hecede yer alan ve açık hece durumunda bulunan uzun ünlüler Türkçede genel olarak kısalma eğilimi gösteriyor. Zina sözünde de durum böyledir. Son hecelerin uzun ünlüleri giderek kısalıyor. Ancak zina sözünde bu durum tam gerçekleşmemiştir. Zina sözü, -nın tamlayan eki aldığında son hecedeki uzunluk daha açık duyulabiliyor. Bu durumda zina kelimesinin ilk hecesinin kısa olduğunu öncelikle belirtelim. Son hecesindeki uzunluk ise ek aldığında daha net ortaya çıkıyor.

İlk hecesi kısa olan ve yazı dilinde bu söylenişi ile kalıplaşmış bulunan bir hecenin uzun okunması, yalnızca zina sözüyle sınırlı değildir. İngilizceden Türkçeye geçen miting kelimesinin de ilk hecesini uzun okuyan pek çok spiker var. Bu, ilgi çekici bir durumdur. Aslında ilk hecesi uzunken kısa söylenen, aciz, avize, itiraf, rakım gibi örnekler üzerinde zaman zaman duruyor, bu yaygın yanlışı göstermeye çalışıyor ve bu durumun sebeplerini örnekleriyle ortaya koyuyoruz. Bizi asıl düşündüren, zina, zafer gibi ilk hecesi kısayken uzun telâffuz edilen kelimelerdir. Hecesi kısayken uzun okunan yabancı kökenli kelimelerdeki bu garip durum araştırılmaya değer ayrı bir konudur.

Doğru Yazalım Doğru Konuşalım
Prof. Dr. Hamza ZÜLFİKAR