Zehirli Ok

I. "İ'lem Eyyühel Aziz! Küre-i Arzı bir köy şekline sokan şu medeniyet-i sefîheyle gaflet perdesi pek kalınlaşmıştır. Tâdili, büyük bir himmete muhtaçtır. Ve kezâ, beşeriyet ruhundan dünyaya nâzır pek çok menfezler açmıştır. Bunların kapatılması, ancak Allah'ın lütfuna mazhar olanlara müyesser olur." (Mesnevi-i Nuriye, s. 105.)
II. Son olarak Voleybol maçlarında bayan sporcuların mayo yerine şort giymesi tartışmalarında bu bakış açısının yansımaları görülmektedir. Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünün Uluslararası Voleybol Federasyonunun da öngördüğü şekilde bayan sporcuların şort giymesi konusunda talimatına rağmen Türkiye'de tartışma çağdaşlık tartışmasına dönüşmüştür. Konuyla ilgili olarak bkz. "Avrupa'nın giydiği tayt bizde sorun oldu", Sabah Gazetesi, 18 Ocak 2003; "Tesettüre Blok Geldi", Cumhuriyet Gazetesi, 19 Ocak 2003. Özellikle, Cumhuriyet gazetesinin zikredilen sayısında konuyu "Tesettüre Doğru" altbaşlığıyla "Voleybolda taytın serbest olduğu dönemlerde bazı takımlar uzun tayt giyerken çoraplarını da dize çekme yöntemiyle 'tesettüre" doğru ilk adımı attılar." ifadelerini kullanması aslında kadın kıyafeti konusunda Cumhuriyet döneminin genel bakış açısını yansıtması açısından ilginçtir.
III. Aslında başörtüsü kelimesinin Türk medyası tarafından nasıl ustaca "Türban"a dönüştürülerek toplumsal desteğin kesilmeye çalışıldığı ve bu kelimenin muhafazakar medya tarafından bile benimsendiği göz önüne alınırsa, "ciddi ve başarılı bir proje olarak" bu süreç iletişimciler tarafından ayrıntılı bir inceleme konusu yapılmalıdır. Ama, kısaca belirtmek gerekirse; başörtüsü yasağı üniversitelerde uygulanırken, bu konudaki kamuoyu tepkisi karşısında dönemin YÖK başkanı İhsan Doğramacı önce kız öğrencilerin "İsmet İnönü'nün eşi Mevhibe hanım'ın giydiği türbanla okullara girebileceği" açıklamasını yapmış, az sayıda da olsa bir kısım kız öğrencinin bu yöntemi uygulamaya başlaması, ancak daha sonra buna bile izin verilmemesi nedeniyle bu öğrenciler "türbanlılar", devam eden sorun da "türban sorunu" olarak anılmaya başlanmıştır.
IV. Barbarosoğlu'nun bu sıralamasına belki bir 6. olarak 1990'dan sonraki özel televizyon kanallarının yayınlarına başladıkları dönemi eklemek gerekir. (Yazarın notu)
V. Bu dönemde gazete, dergi ve edebiyat eserlerinde kadın konusunda Batıcı, İslamcı ve Türkçüler tarafından yapılan tartışmalarla ilgili ayrıntılı bilgi için bkz., Caporal, s. 77-101; Aktaş, Tanzimattan Günümüze Kılık Kıyafet ve İktidar, s. 76-122.
VI. Her ne kadar şapka devrimini savunanlarca fes Batı, hatta Yunan kaynaklı olarak nitelendirilse de, son tahlilde o dönemde fes bir Osmanlı ve Müslüman simgesi haline gelmişti. Şapka ise Müslümanlık karşıtı bir simge olarak görülmekteydi. "Müslüman Türk toplumunda fes ve şapka o hali almıştı ki, şapka gavurluğun, Hıristiyanlığın bir işareti haline gelmişti". Aydemir, s. 222.
1. Vedat Demir, "Küresel Köyün Kavalcısı Medya", Köprü, S. 69, Ocak-Şubat-Mart 2000, s. 25.
2. Charles Wright, Mass Communication, New York: Random, 1959, s. 16. Akt.: Werner J. Severin, James W. Tankart, İletişim Kuramları: Kökenleri, Yöntemleri ve Kitle İletişim Araçlarında Kullanımları, Çev.: Ali Atıf Bir, N. Serdar Sever, Anadolu Üniversitesi Yayını, Eskişehir, 1994, s. 511-514.
3. Armand Mattelart, "Les Nouveau Scenarios de la Communication Mondial", Le Monde Diplomatique, Ağustos 1995; Çev. Erdal Peker, "Dünya İletişiminde Yeni Senaryolar", İ.Ü. İletişim Fakültesi Dergisi, S. VIII, 1998, ss. 104-105.
4. Sedat Cereci, Büyülü Kutu Büyülenmiş Toplum, Şule Yayınları, İstanbul, 1992, s. 60.
5. Sadık Güneş, Medya ve Kültür, Vadi Yayınları, Ankara, 1996, s. 162.
6. John Keane, Medya ve Demokrasi, Çev. Haluk Şahin, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 1992, ss. 71-72.
7. (MacBride Raporu), Sean Mac Bride (Başkan), Bir Çok Ses Tek Bir Dünya-İletişim ve Toplum-Bugün ve Yarın, UNESCO Raporu, UNESCO Türkiye Milli Komisyonu, Ankara, (Raporun yazılış tarihi 1980) 1993, s. 18.
8. Andrew Belsey, Ruth Chadwick, "Medyada Etik ve Siyaset: Kalite Arayışı", A. Belsey, R.Chadwick (Der.), Medya ve Gazetecilikte Etik Sorunlar, Çev.: Nurçay Türkoğlu, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 1998, s. 18.
9. Peter Golding ve Graham Murdock, "Kültür, İletişim ve Ekonomi Politik" Süleyman İrvan (der. ve çev.) Medya Kültür Siyaset, Ark Yayınları, Ankara, 1997, s. 57.
10. Macbride Raporu, s. 176.
11. Severin ve Tankart, s. 514.
12. Jean Agnel, "Televizyon Meslekleri: Yeni Sınırlar, Yeni Meslek Kuruluşları", Jean-Marie Charon (der.), Medya Dünyası, Çev. Oya Tatlıpınar, İletişim Yayınları, İstanbul, 1992, s. 300.
13. Keane, s. 71.
14. Dominique Wolton, "Televizyon ve Yaşam Biçimleri: Bir Kimlik, Değişim ve Meşrulaştırma Faktörü", Medya Dünyası, Der. Jean-Marie Charon, Çev. Oya Tatlıpınar, İletişim Yayınları, İstanbul, 1992, s.189.
15. Süheyla Kırca, "Kadın Dergileri: Popüler ve Politik Söylemin Buluştuğu Yer", Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 2000/1, İstanbul, s. 144.
16. Fatma Karabıyık Barbarosoğlu, Moda ve Zihniyet, 2. B. İz Yayıncılık, İstanbul, 2002, s. 51.
17. a.g.e., s. 57-59.
18. Keane, s. 63.
19. a.g.e., s. 73.
20. Armand Mattelart, Reklamcılık, Çev.: Fatoş Ersoy, İletişim Yayınları, İstanbul, 1991, s. 10.
21. Jürgen Habermas, Kamusallığın Yapısal Dönüşümü, Çev. Tanıl Bora-Mithat Sancar, İletişim Yayınları, İstanbul, 1997, s. 321.
22. Halime Yücel Altınel, "Kozmetik Reklamlarında Kadın ve Nesne İlişkisi" Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi Araştırma Dergisi, S. 1. Bahar 2002, s. 81.
23. "a.g.m.", s. 84,
24. Süheyla Kırca, "Kadın Dergileri: Popüler ve Politik Söylemin Buluştuğu Yer", Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 2000/1, İstanbul, s. 142.
25. Fatma Karabıyık Barbarosoğlu, İmaj ve Takva, 3. Baskı, Timaş Yayınları, İstanbul, 2002, s. 93.
26. Barbarosoğlu, İmaj ve Takva, s. 97.
27. Nilüfer Göle, Modern Mahrem, Medeniyet ve Örtünme, 3. B., Metis Yayınları, İstanbul 1992, s. 32.
28. Barbarosoğlu, Moda ve Zihniyet, s. 144.
29. Bernard Caporal, Kemalizm’de ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını, Türkiye İş Bankası Kültür Yayını, Ankara, 1982, ss. 66-67.
30. Cihan Aktaş, Tanzimattan Günümüze Kılık Kıyafet ve İktidar, 2. Cilt, 2. Baskı, Nehir Yayınları, İstanbul 1991, ss. 76-77.
31. Barbarosoğlu, Moda ve Zihniyet, s. 144.
32. Muhaddere Taşçıoğlu, Türk Osmanlı Cemiyetinde Kadının Sosyal Durumu ve Kadın Kıyafetleri, Akın Matbaası, Ankara 1958s. 12-13. Aktaran: Aktaş, a.g.e., s. 77.
33. Barbarosoğlu, Moda ve Zihniyet, s. 141.
34. a.g.e., s. 145.
35. a.g.e., s. 152-153.
36. Aktaş, Tanzimattan Günümüze Kılık Kıyafet ve İktidar, s. 83.
37. "Neden Müstehcenlik" Köprü, Nisan 1986.
38. Aktaş, Tanzimattan Günümüze Kılık Kıyafet ve İktidar, s. 80.
39. Nurettin Sevin, On Üç Asırlık Türk Kıyafet Tarihine Bir Bakış, Kültür Bakanlığı Yayınları/1195, Ankara, 1990, ss.144-145.
40. Caporal, s. 147.
41. a.g.e., s. 148-149.
42. Barbarosoğlu, İmaj ve Takva, s. 93.
43. Göle, s. 24.
44. Ahmet Mumcu, Tarih Açısından Türk Devriminin Temelleri ve Gelişimi, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1988, s. 107.
45. Barbarosoğlu, İmaj ve Takva, s. 92.
46. a.g.e., s. 93.
47. Şerif Mardin, "Türkiye'de Din ve Laiklik", Çev. Fahri Unan, Türkiye'de Din ve Siyaset, 3. B., İletişim Yayınları, İstanbul, 1993, ss. 75-76
48. Mardin, 77-78.
49. Şevket Süreyya Aydemir, Tek Adam, 3. C., 16. B. Remzi Kitabevi, İstanbul, 1999, ss. 221-222.
50. Göle, s. 53.
51. Bernard Lewis, Modern Türkiye'nin Doğuşu, 2. B., Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1984, s. 270.
52. Caporal, s. 648.
53. "Neden Müstehcenlik", Köprü, Nisan 1996, S. 97, s. 25.
54. Göle, s. 22.
55. Aydemir, s. 246
56. P. Gentizon, Mustapha Kemal ou I'Orient en marche, Paris, 1929, s. 167. Aktaran: Caporal, s. 650-651.
57. Barbarosoğlu, İmaj ve Takva, s. 174-175.
58. Barbarosoğlu, Moda ve Zihniyet, s. 160-161.
59. "Kainatın ve sevginin sırrı: güzellik", Bizim Aile, Şubat 1998, S. 97, s. 11.
60. Şebnem Soygüder, Eyvah Paparazzi, Om İletişim Yayınları, İstanbul, 2003, s. 87.
61. Bizim Aile, s. 12.
62. Caporal, s. 652.
63. Barbarosoğlu, Moda ve Zihniyet, s. 168.
64. Mühit, "İş Hayatına Atılmış Kadınlardan". Kanun-i Evvel 1929. Aktaran: Barbarosoğlu, Moda ve Zihniyet, s. 162.
65. Barbarosoğlu, Moda ve Zihniyet, s. 161.
66. Lewis, s. 316.
67. Caporal, s. 657. Aynı yöndeki tespitle ilgili öteki çalışmalar için Bkz.. Lewis; Mardin.
68. Ahmet Kahraman, Cici Basının Sefalet ve Rezaleti, Tümzamanlar Yayıncılık, İstanbul, 1996, s. 133.
69. Barbarosoğlu, Moda ve Zihniyet, s. 169.
70. a.g.e., s. 169.
71. Soygüder, s. 88.
72. Caporal, s. 657.
73. Soygüder, s. 90.
74. Caporal, s. 682.
75. Barbarosoğlu, Moda ve Zihniyet, s. 170.
76. Lewis, s. 316.
77. Barbarosoğlu, Moda ve Zihniyet, s. 173
78. Göle, s. 75.
79. "Neden Müstehcenlik", Köprü, Nisan 1996, S. 97, s. 26.
80. Soygüder, s. 95.
81. a.g.e., s. 91.
82. Nuri İnuğur, Türk Basın Tarihi, (1919-1992) Gazeteciler Cemiyeti Yayını, İstanbul, 1992, s. 482.
83. Cihan Aktaş, Tesettür ve Toplum, Nehir Yayınları, İstanbul, 1992, s. 166.
84. Süheyla Kırca, "Kadın Dergileri: Popüler ve Politik Söylemin Buluştuğu Yer", Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 2000/1, İstanbul, s. 139.
85. Barbarosoğlu, Moda ve Zihniyet, s. 90.
86. a.g.e., s. 92.
87. Doğan Heper, "Seks ve Diğerleri", Milliyet, 29.11.1993.
88. Hürriyet, 31 Mart 1994.
89. Haluk Şahin, "Televizyon Haberciliğinde Yeni dönem", Radikal, 4 Eylül 1999.
90. Ayseli Usluata, İletişim, Yeni Yüzyıl Kitaplığı, İletişim Yayınları, İstanbul, [tarih yok], ss. 68-69.
91. Mehmet D. Doğan, "Türkiye'de Kadın ve Aile Anlayışı Konusunda Kitle İletişim Vasıtalarının Tahrip (veya tahrip) Edici Tesirleri", Yeni Türkiye Medya Özel Sayısı, Kasım-Aralık, Ankara 1996, s. 1315.
92. Soygüder, s. 90.
93. Barbarosoğlu, İmaj ve Takva, s. 96-97.
94. a.g.e., s. 166.
95. Barbarosoğlu, İmaj ve Takva, s. 179-180.